Egzekucja 21 października 1939 roku

PrzezGrzegorz Lewandowski

Dnia 21 października 1939 roku o godzinie 10:45 pod murem więziennym przy Placu Kościuszki w Lesznie rozstrzelano 20 Polaków. Egzekucja została przeprowadzona na podstawie wyroków sądu doraźnego (Standgericht). Zbrodnia była dokładnie zaplanowana…

Odwiedź nasze social media:

Tego poranka, z Poznania do Leszna przybyło komando policji bezpieczeństwa dowodzone przez SS-Sturmbannführera Gerharda Plescha. W skład grupy wchodził sąd doraźny oraz pluton egzekucyjny pod dowództwem SS-Untersturmführera Appfelstädta.

Przed sądem postawiono 53 osoby, mieszkańców Leszna, Osiecznej oraz gminy Włoszakowice. Rozprawa trwała zaledwie trzy godziny, co oznaczało około trzech i pół minuty na jednego oskarżonego…

Spośród wszystkich oskarżonych, 23 osoby uniewinniono, aby zachować pozory sprawiedliwości, natomiast 30 skazano na śmierć. Wyroki zostały wykonane tego samego dnia — 20 osób zamordowano w Lesznie, 3 w Osiecznej i 7 we Włoszakowicach. Zarzuty były absurdalne, na przykład: „dobry Polak”. Niemcy zwyczajnie chcieli wyeliminować polskich działaczy społecznych.

Treści wyroku nie znamy, ponieważ nie zachował się żaden protokół z rozprawy w polskich archiwach. Proces obserwował niemiecki prokurator okręgowy z Leszna, Wilhelm Verloren, który trzy dni po egzekucji sporządził raport, ujawniający kulisy działania Standgerichtu.

W raporcie Verloren pisał, że skazani byli nielegalnie przetrzymywani przez gestapo, ponieważ nie wydano na nich nakazów aresztowania; że w procesie nie brali udziału ani obrońcy, ani oskarżyciele, a zarzuty stawiał przewodniczący składu sędziowskiego „na podstawie własnych pisemnych notatek”. Jedynie jeden świadek miał okazję zabrać głos, a biegłych pytano wyłącznie o polityczne poglądy oskarżonych.

Verloren opisał również istotny moment związany z egzekucją w Lesznie: „W pierwszej dziesiątce rozstrzelanych – przez przeoczenie – jeden z nich pozostał nietknięty. Oddano do niego kolejny strzał. Następnie lekarz stwierdził jego śmierć. W wielu przypadkach konieczne było dobijanie ofiar z pistoletu. Ludność cywilna, uprzedzona dzień wcześniej, obserwowała egzekucję z odległości około 40-50 metrów”.

W 1945 roku z inicjatywy Koła Stronnictwa Demokratycznego w Lesznie miejsce egzekucji upamiętniono tablicą, a polną mogiłę oznaczono krzyżem i obsadzono kwiatami. W 6 rocznicę zbrodni – 21 października 1945 roku, odbyła się wielka manifestacja.

Rozpoczęła się od mszy świętej w wypełnionej po brzegi leszczyńskiej farze. Następnie kilka tysięcy osób przeszło w pochodzie żałobnym na miejsce kaźni. O 10.45 rozbrzmiały dzwony leszczyńskich kościołów, a kompania honorowa garnizonu oddała salwę. Tablicę na murze więzienia odsłonił burmistrz Ziarnkowski. Druga część uroczystości miała miejsce przy zbiorowej mogile, dokąd wszyscy wyruszyli w zwartym pochodzie…

Poniżej lista skazanych tego dnia na śmierć:

  1. Nowicki Jan. Nadsekretarz miejski. Łagiewniki 2.6.92. Leszno – Komeńskiego 16. Sekretarz Związku Zachodniego.
  2. Gunter Marcin. Woźny. Kadzewo 7.9.86. Leszno – Królowej Jadwigi 17. Skarbnik Związku Zachodniego.
  3. Karpiński Bolesław. Profesor. Wadowice 2.4.79. Leszno – Kościańska 59. Wróg Niemiec, legionista.
  4. Kaczmarek Ludwik. Pomocnik kupiecki. Bochum 24.3.06. Sułkowskich l. Brat przywódcy Związku Polaków (w Niemczech).
  5. Migdalewicz Stanisław. Radca prywatny. Schimstyn 1.5.84. Leszno – Nowy Rynek 26. Wróg Niemiec.
  6. MichalakFeliks. Kupiec. Łekno 30.3.01. Leszno-Kościańska 73. Wróg Niemiec.
  7. Trendowicz Maksymilian. Kupiec. Szczuka 2.3.81. Leszno – Göringa 19. Wróg Niemiec.
  8. Rydlewicz Marcin. Elektromonter. Nysa 13.7.19. Leszno – Bismarka 8. Udział w wystąpieniach przeciw Volksdeutschom.
  9. Kotlarski Bronisław. Kupiec. Kębłowo 14.9.93. Leszno – Zamkowa 3. Pierwszy prezes Związku Sokolego.
  10. Opatrny dr Mieczysław. Adwokat. Tyniec 31.10.93. Leszno – Osiecka 59. Wróg Niemiec.
  11. Metelski Jan. Kupiec. Zaniemyśl 16.5.74. Leszno – Rynek Kościelny 7. Przywódca polskiego kupiectwa.
  12. Nowakowski Franciszek. Przedsiębiorca. Pakość 10.10.92. Leszno – Adolfa Hitlera 10. Wróg Niemiec.
  13. Adamski Marcin. Walcownik.Bochum3.12.94.Leszno-Królowej Jadwigi 29. Wróg Niemiec.
  14. Hańca Zygfryd. Drwal. Habinghorst 21.3.10. Leszno – Kościańska 12. Wróg Niemiec.
  15. Musielak Jan. Tkacz. Leszno 4.6.07. Leszno – Wschowska 15. Czołowy działacz Narodowej Demokracji. (-) syn Adamski Marcin.(-). Bochum 7.3.21. Leszno – Królowej Jadwigi 29. (-).
  16. Kęsicki Wacław. Restaurator. Ruhleben 6.9.95. Leszno – Nowy Rynek 38. Sekretarz Związku Powstańców.
  17. Stotko Józef. Kupiec. Leszno 5.3.99. Leszno – Przemysłowa 31. Skarbnik Związku Powstańców.
  18. Łukowski Józef. Rachmistrz. Rydzyna 29.12.95. Leszno – Rynek Kościelny 23. Kronikarz Związku Powstańców.
  19. Wachowski Tomasz. Badacz mięsa. Zbąszyń 12.9.99. Leszno – Kościańska 23. Prezes Związku Powstańców.
  20. Szal Stanisław. Zecer. Brzezie 3.11.03. Leszno – Rynek 36. Kronikarz Związku Sokolego.
  21. Samolewski Stefan. Kupiec. Zaniemyśl 24.7.93. Leszno – Kościańska 13. Kasjer Związku Sokolego.
  22. Nowak Władysław. Kupiec. Jarocin 19.6.94. Leszno – Przemysłowa 8. Prezes Związku Powstańców.
  23. Dolecki Stanisław. Mistrz piekarski. Lwów 14.5.91. Leszno – Adolfa Hitlera. Narodowiec.
  24. Piotrowski Stanisław. Mistrz stolarski. Dalewo 25.3.20. Leszno – Łaziebna 4. Narodowiec.
  25. Stęsik Stefan. Mistrz murarski. Przyczyna Dolna 13.12. 88. Leszno – Łaziebna 20. Narodowiec.
  26. Dyba Jerzy. Urzędnik. Rawicz 22.4.01. Leszno – Szosa Rydzyńska. Narodowiec.
  27. Bartoszkiewicz Bruno. Mistrz stolarski. Rydzyna 13.9.02. Leszno – Rynek 25. Narodowiec.
  28. Zuschke Wincenty. Inwalida. Gostyń 13.7.74. Leszno – Bismarka 26. Wróg Niemiec.
  29. Figa Józef. Robotnik. Leszno 7.3.99.Leszno-Święciechowska 13. Wróg Niemiec.
  30. Karolewski Stanisław. Nauczyciel. Sulmierzyce 14.10.81. Wilkowo Niemieckie. Przywódca Związku Zachodniego.

Na podstawie książki p.t. „EGZEKUCJA 21.X.1939” w opracowaniu Jerzego Zielonki.

Czytaj także:

Osobliwe przygody króla Leszczyńskiego

Jestem zapalonym ogrodnikiem! W ogrodzie należą do mnie ciężkie prace - kopanie, kompostowanie, koszenie, przycinanie, przesadzanie, podlewanie itd. :) Naturalnie znajduje także czas na inne rzeczy. To ja jestem głównym siewcą i to ja przeważnie sadzę rozsady warzyw, które sam namiętnie wcześniej przygotowuję. Moim oczkiem w głowie są ostre papryczki. Uwielbiam ostre jedzenie i dlatego hoduje własne odmiany chilli - Dragon's Breath oraz Carolina Reaper :) Ach te zaprawy w zimie! Ulubiony owoc - brzoskwinia, naturalnie z własnego drzewka. Amatorsko zajmuje się hodowlą murarek oraz dżdżownic. Co roku nastawiam dwa gąsiory wina :) W ogrodzie przebywam od najmłodszych lat. Od 4 roku życia spędzam czas w ogrodzie, najpierw rodziców, pod ich okiem chłonąc wiedzę, a od ponad 10 lat "gospodarzę" wraz z Natalią na dwóch działkach ROD i w ogrodzie za domem. Pochwalę się, a co. Odznaczony brązową odznaką ROD i odznaką dla zasłużonych działkowców ROD :). Bardzo lubię spędzać czas w ogrodzie. Bardziej to chyba jedynie siedzieć na grzbiecie wierzchowca. Poza tym to trochę pracuję zawodowo :) Więcej o mnie od strony zawodowej np. na moim LinkedInie lub stronie internetowej..